Theo Tổ chức dị ứng thế giới (WAO), “sốc phản vệ” là “phản ứng dị ứng cấp tính và nguy kịch nhất có nguy cơ gây tử vong và là tình trạng tăng quá mẫn xảy ra tức thì khi cơ thể tiếp xúc với một dị nguyên ở một người trước đó đã được mẫn cảm, hậu quả gây giải phóng ồ ạt các chất trung gian hóa học gây tác động nhiều tới các cơ quan đích”.
Nói nôm na hơn, “sốc phản vệ” là một phản ứng dị ứng có ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể và được coi là một cấp cứu y tế, do phản ứng đe dọa tính mạng này có thể xảy ra bất cứ khi nào trong thời gian ngắn sau khi cơ thể tiếp xúc với các chất gây dị ứng. Sốc phản vệ có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị ngay lập tức, do gây tụt huyết áp nghiêm trọng và tắc nghẽn đường thở dẫn đến suy hô hấp cấp.
Thuốc là nguyên nhân gây sốc phản vệ hàng đầu cho người bệnh. Các đường thuốc đưa vào cơ thể như tiêm tĩnh mạch, tiêm bắp, tiêm dưới da, trong da; uống, xông, nhỏ mắt, đặt âm đạo hay thuốc bôi ngoài da đều có thể gây sốc phản vệ. Tuy nhiên, đường tiêm tĩnh mạch là nguy hiểm nhất. Tất cả các loại thuốc đều có thể gây sốc phản vệ cho người bệnh, hay gặp nhất là thuốc kháng sinh họ β lactam, thuốc chống viêm không steroid (NSAID), thuốc giãn cơ, thuốc chống co giật, thuốc cản quang, thuốc gây tê, gây mê…
Những loại thức ăn có nguồn gốc động thực vật cũng có thể gây sốc phản vệ như: cá biển (cá thu, cá ngừ), tôm, tép, ốc, trứng, sữa, dứa, khoai tây, đậu phộng, đậu nành, các loại hạt và các chất phụ gia…
Những người có các triệu chứng thông thường của dị ứng có thể dẫn đến bị sốc phản vệ khi tiếp xúc với dị ứng nguyên, có thể bao gồm: da ngứa hoặc phát ban, chảy nước mũi, hắt hơi, miệng ngứa, họng khó nuốt hoặc môi và lưỡi sưng, chân tay sưng, ho, chuột rút hoặc tiêu chảy, nôn mửa nhiều…
Một số triệu chứng của sốc phản vệ cần được cấp cứu ngay bao gồm: khó thở hoặc thở khó chịu, đau ngực, huyết áp thấp, mạch yếu và nhanh, chóng mặt, lẫn lộn.
Sốc phản vệ có thể xảy ra rất sớm hay đôi khi muộn hơn sau một vài giờ, nhưng khi đã xảy ra sốc phản vệ, diễn tiến sẽ rất nhanh trong vòng 1 – 2 phút và chuyển sang trạng thái nguy kịch, lúc này rất khó để đảo ngược tình huống. Lúc đó, người bệnh cần được điều trị trong vòng 30 đến 60 phút vì có thể gây tử vong.
Để phòng tránh bị sốc phản vệ do thuốc:
– Nếu bạn có tiền sử dị ứng, hãy trao đổi thật kỹ với bác sĩ khi được kê đơn thuốc vì những người như bạn sẽ rất dễ bị dị ứng khi dùng thuốc.
– Khi đang tiêm thuốc, nếu thấy có những cảm giác khác thường như bồn chồn, hốt hoảng, sợ hãi, tê lưỡi… hãy nói ngay với bác sĩ để ngừng tiêm và kịp thời xử lý như bị sốc phản vệ.
– Sau khi tiêm thuốc xong nên ở lại phòng tiêm khoảng 15 – 30 phút, không nên ra về ngay đề phòng sốc phản vệ xảy ra muộn hơn với tùy cơ địa từng người.
– Sử dụng thuốc hợp lý, an toàn, đúng chỉ định.
– Khi ăn đồ ăn lạ, nên thử một lượng nhỏ để xét phản ứng của cơ thể. Chờ sau 24 giờ mới nên ăn lại nếu không thấy hiện tượng gì bất thường. Với những người có cơ địa dị ứng sẽ rất dễ bị sốc phản vệ do ăn uống những đồ có chất lạ.
Về trường hợp ngờ rằng bệnh nhân tử vong do sốc phản vệ là do dị ứng cả thuốc NSAID (biết được do được ghi trong tiền sử bệnh) và vaccin ngừa Covid-19 nên mới bị sốc phản vệ do tiêm vaccin. Ta rút ra điều này, người bị dị ứng với thuốc NSAID vẫn có thể tiêm vaccin ngừa Covid-19 nếu tiêm lần đầu, chứ không phải chỉ bị dị ứng với thuốc NSAID không thôi lại hoàn toàn không được tiêm vaccin. Vì bị dị ứng với thuốc nhưng không bị dị ứng với vaccin vẫn có thể tiêm vaccin. Chỉ cần người bị dị ứng với thuốc phải kể rõ tiền sử dị ứng của mình cho bác sĩ, nhân viên y tế tiêm vaccin biết. Việc tiêm ngừa vaccin sẽ được theo dõi rất kỹ. Cần nói rõ điều này vì có nhiều người nghe nói về tin trên, biết mình có tiền sử dị ứng với thuốc NSAID sẽ từ chối tiêm vaccin ngừa Covid-19 dù chẳng biết rõ có thật sự dị ứng với vaccin hay không.
