Thời điểm chính thức áp dụng việc xử phạt đối với hành vi không phân loại rác thải sẽ bắt đầu từ ngày 1/1/2025. Tuy nhiên, theo các chuyên gia nếu không làm tốt công tác chuẩn bị, không có lộ trình rõ ràng thì rất khó đưa chính sách vào cuộc sống.
Nhiều địa phương còn lúng túng
Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn là việc làm bắt buộc với mọi cá nhân và hộ gia đình. Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, từ ngày 1/1/2025, chất thải rắn sinh hoạt sẽ được phân loại tại nguồn (tại từng hộ gia đình) sau đó được thu gom, tập kết, vận chuyển. Trong trường hợp vi phạm tại hộ gia đình, mức xử phạt có thể lên tới 1 triệu đồng.
Tuy nhiên đến thời điểm này, người dân vẫn chưa hiểu rõ phải phân loại rác như thế nào, trả tiền theo lượng rác ra sao. Các đơn vị thu gom vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về trang thiết bị, tần suất, địa điểm thu gom rác đã phân loại…
Theo Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, hiện nay tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên phạm vi cả nước khoảng 67.877,34 tấn/ngày, trong đó khu vực đô thị phát sinh khoảng 38.143,05 tấn/ngày; khu vực nông thôn khoảng 29.734,30 tấn/ngày.
Về hiện trạng xử lý chất thải rắn sinh hoạt, cả nước có 1.548 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Trong đó, cơ sở đốt chất thải rắn sinh hoạt là 340 cơ sở (chiếm 21,96%); cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt thành mùn/phân hữu cơ 30 cơ sở (chiếm 1,94%); cơ sở chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt 1.178 cơ sở (chiếm 76,10%), trong đó nhiều cơ sở không hợp vệ sinh.
Nói về thách thức trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt, tại Diễn đàn “Khó khăn, vướng mắc trong thực hiện phân loại, thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt” tổ chức mới đây, đại diện Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết: Trong phân loại rác hiện nay chưa triển khai phân loại tại nguồn đồng bộ tại các địa phương. Trong thu gom, vận chuyển chưa cung cấp đủ dịch vụ thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại nhiều khu vực nông thôn, miền núi; thiếu thiết bị thu gom, phương tiện vận chuyển chuyên dụng đáp ứng yêu cầu; thiếu địa điểm tập kết, trạm trung chuyển đáp ứng quy định làm tồn đọng chất thải rắn sinh hoạt kéo dài gây ô nhiễm môi trường khiến người dân bức xúc. Cùng với đó, các quy định về định mức, đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý còn thiếu…
Đặc biệt trong xử lý vẫn còn gặp khó khăn như: công nghệ chôn lấp vẫn là chủ yếu (76,10%); nguồn vốn đầu tư chủ yếu từ ngân sách nhà nước, bao gồm vốn ODA, nguồn vốn từ khu vực tư nhân còn khiêm tốn (ít các dự án đầu tư theo PPP, tư nhân được triển khai); 75% cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt được nhà nước hỗ trợ vận hành…
Chia sẻ về vấn đề này, TS. Hoàng Dương Tùng – Chủ tịch mạng lưới không khí sạch cũng cho biết, hiện nay hầu hết các địa phương khá lúng túng khi triển khai phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, kể cả một số địa phương đã ban hành Kế hoạch phân loại rác tại nguồn. Các hộ dân, các chủ nguồn thải vẫn chưa hiểu rõ phải phân loại rác như thế nào, phải trả tiền theo lượng rác thải ra sao; đổ rác phân loại ở đâu, như thế nào; các đơn vị thực hiện dịch vụ thu gom vẫn chưa có hướng dẫn về trang thiết bị, tần suất địa điểm thu gom rác đã phân loại, vẫn thực hiện theo nội dung hợp đồng đã ký kết.
Phấn đấu giảm tỷ lệ chôn lấp trực tiếp dưới 30% vào năm 2025
Phân loại rác tại nguồn là một chủ trương đúng đắn bởi rác thải nếu chỉ chôn lấp thông thường sẽ gây rất nhiều lãng phí như tốn diện tích lớn cho việc xây dựng, chi phí vận hành các bãi chôn lấp; nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, các nguồn nguyên liệu có thể tái chế cũng bị vùi chôn trong đất mà theo tính toán phải mất hàng trăm năm sau mới có thể phân hủy. Trong khi đó, việc tái chế rác thải không chỉ có ý nghĩa về mặt môi trường mà còn đem lại lợi ích về kinh tế.
Theo các chuyên gia, mặc dù đã có 2 năm cho công tác chuẩn bị kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 có hiệu lực, nhưng đến nay khâu chuẩn bị vẫn chưa được kỹ. Nhiều địa phương cũng chưa thực sự sẵn sàng cho công tác chuẩn bị.
Bên cạnh đó, nhiều vướng mắc và nhiều vấn đề nan giải cũng đang được đặt ra như thiếu thiết bị thu gom, thiếu phương tiện vận chuyển chuyên dụng đạt chuẩn, thiếu địa điểm tập kết và thiếu quy định về đơn giá, định mức thu gom, xử lý rác thải…
Theo báo cáo của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (báo cáo ý kiến đối với báo cáo của Chính phủ về công tác bảo vệ môi trường năm 2023), công tác quản lý chất thải rắn vẫn còn nhiều hạn chế. Đó là tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực nông thôn bằng hình thức chôn lấp còn cao (64%), chưa đạt mục tiêu đề ra là 40% rác thải sinh hoạt được xử lý theo mô hình đốt rác, phát điện, tái chế thay cho chôn lấp; đồng thời, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến chất lượng sinh hoạt người dân. Nhiều địa phương còn tồn tại các bãi rác tạm, trạm trung chuyển, điểm tập kết, thiết bị, phương tiện thu gom, vận chuyển, lò đốt rác thải không đạt yêu cầu bảo vệ môi trường. Nhiều bãi chôn lấp rác thải tại một số thành phố đang quá tải, có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và thường xuyên gặp phải sự phản đối của người dân.
Quan tâm đến công tác bảo vệ môi trường, tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội Khóa XV vừa qua, đại biểu Nguyễn Văn An, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đề nghị Chính phủ cần đặc biệt quan tâm nhiệm vụ quản lý chất thải rắn, trọng tâm là quản lý tốt chất thải rắn sinh hoạt.
Đại biểu Nguyễn Văn An cho biết, vấn đề nan giải hiện nay là việc chậm triển khai phân loại rác tại nguồn ở hầu hết các địa phương cùng với hạ tầng thu gom và xử lý rác thải không đồng bộ, thiếu quy hoạch có thể dẫn đến việc không bảo đảm thực hiện đúng quy định Luật Bảo vệ môi trường về thời gian thực hiện phân loại rác thải tại nguồn phải hoàn thành trước ngày 31/12/2024. Mặt khác, đa số các cụm công nghiệp đang hoạt động (69,7%) chưa được đầu tư hoàn thiện hệ thống xử lý nước thải tập trung (theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường phải hoàn thành trước ngày 01/01/2024). Tổng lượng nước thải sinh hoạt được thu gom, xử lý tại các đô thị còn thấp, chỉ đạt khoảng 17%; hầu hết các khu dân cư nông thôn chưa có hệ thống thu gom và xử lý nước thải tập trung. Do đó, đại biểu đề nghị Chính phủ quan tâm chỉ đạo các địa phương rà soát, bảo đảm yêu cầu hạ tầng kỹ thuật về thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, nước thải sinh hoạt tại các đô thị, khu dân cư tập trung, nước thải tại các cụm công nghiệp.
Trước thực trạng trên, để đảm bảo việc phân loại, thu gom, xử lý chất thải rắn từ hộ gia đình, cá nhân, Bộ TN&MT vừa có thông báo gửi các địa phương về việc triển khai một số nội dung nhằm đẩy mạnh công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt.
Bộ TN&MT đề nghị các địa phương chủ động, tích cực hơn nữa trong việc triển khai tổ chức, quy định cụ thể hình thức và mức kinh phí hộ gia đình, cá nhân phải chi trả cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại; định giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo quy định của pháp luật về giá.
Đồng thời, thực hiện nội dung về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trong quy hoạch cấp tỉnh, bố trí quỹ đất cho khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt, thực hiện việc giao đất kịp thời để triển khai xây dựng và vận hành khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn; bố trí kinh phí cho việc đầu tư xây dựng, vận hành hệ thống thu gom, lưu giữ, trung chuyển, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt; hệ thống các công trình, biện pháp, thiết bị công cộng phục vụ quản lý chất thải rắn sinh hoạt.
Ngoài ra, Bộ TN&MT cũng đề nghị các địa phương thực hiện chính sách ưu đãi, hỗ trợ, khuyến khích, huy động mọi nguồn lực đầu tư cho việc đầu tư đồng bộ hạ tầng thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt; khuyến khích xã hội hóa trong công tác thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt.
Sớm có kế hoạch chuyển đổi công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt, ưu tiên áp dụng các công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường nhằm phấn đấu đạt được mục tiêu về giảm tỷ lệ chôn lấp trực tiếp dưới 30% vào năm 2025.
Các địa phương cũng cần phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính trị, xã hội và các cơ quan báo chí, truyền thông phổ biến, tuyên truyền các quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm trong việc thu gom, phân loại, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đến từng hộ gia đình, người dân. Bộ TN&MT đề nghị các địa phương chỉ đạo, tổ chức thực hiện và gửi kết quả về Bộ trước ngày 31/8/2024 để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.
Bích Liên
- Hình bìa: Nhiều địa phương, rác thải chưa được thu gom, vận chuyển đúng cách. (Ảnh: Bích Liên)
Nguồn: Báo điện tử Đảng Cộng Sản Việt Nam
